اهو گھڻو تڻو ٻڌٻو آهي ته جيڪر ڪنهن قوم کي کتم تڪڻو هجي ته ان قوم جي ٻوليءَ کي دٻيئو وڃي يا کڄايو وڃي. ايڙهي تجربا ماضيءَ ۾ گھڻا گھمرا ٿيا آهن. اميريڪا ۾ خاص ڪري ڏهي ماڻهو يعني ريڊ انڊين بابت هڪ چوڻي مشهور آهي ته kill the Indian and save the man مطلب ته جڪر ريڊ انڊين جي انڊين پڻي کي جيڪر ناسُ ڪرڻو هجي ته سندس ٻوليءَ کي کتم ڪيو وڃي. جيڪر اميريڪا ۾ ٻوليون جا آڪڙا ڏسئون ته اها هقيقت ڪيتري اهميت ٿي رکي سا سمجھ ۾ اندي. انگريجن جي اچڻ کان اڳ اميريڪا ۾ 350 کان 400 ٻوليون هونديون هئون جيڪي هينئر مس جيڙهيون 139 وڃي بچون آهي. يونسڪو موجيب ان بچيل ٻوليون مان 70 جو فنا ٿيئڻ جو پورا امڪان آهن. ساڳيو ئي حال اسٽريلئا جو آهي جتي انگريزن کان اڳ جتي 700 ٻوليون اتي اڄ جي تاريخ ۾ تمام ٿوڙيون وڃي بچيون آهن.
ٻوليون رڳو وسيل يا ترڪي ڪندڙ ملڪن ۾ نٿيو مرن. ٻوليون ٽهين دنيا يا کڻي چئجي ٿرڊ ورلڊ ۾ به جام ٿيون مرن. يونيسڪو جو هندستان جي ٻوليون بابت چوڻ آهي ته هنڌ ۾ 198 ٻوليون جو فنا ٿيئڻ جو کترو آهي. پاڪستان لاءِ اها ڳڻپ ٿوڙي گھٽ فقط15 آهي. مطلب ته جيترو وڏو ملڪ اوتري وڌيڪ ٻوليون پيون فنا ٿين. اڙهو حال لڳ ڀڳ هر ملڪ سان پيو ٿي. اهو انديشو لڳيون ٿيو وڃي ته 2050 تائين 6000 کان 7000 ٻوليون جيڪي سڄي دنيا ۾ پيون ڳالهائجن ، تن مان 90 سيڪڙو تائين فنا ٿي وينديون. اهو سڀ رڳو ان لاءَ جي دنيا 97 سيڪڙو ادمشماري رڳو 4 سيڪڙو ٻوليون جو استمعال پئي ڪري. جيتوڻيڪ پڇاڙيءَ جي ڪن سالن ۾ چڱن جو ديان ان مسئلي ڏانهن ويو آهي پر اه جي باوجود ٻوليون جي مرڻ جو سلسلو آهي جو نِبرڻ جو نانءُ جي نٿو کڻي.
ايڙهي ڳاله ناهي ته ٻوليون رڳو ڪلمبس جي نئين ۾ ٿيون مرن. انگليڊ جو مهاراجا هينري ستو جو ڪي ويلس ٻولي جيڪا انگليڊ جي اتر۽ اتر اوله ۾ ڳالائي ويندي آهي، تنهن تي روڪ لڳايو. اهو ان جي باوجود جي هو پاڻ به ويلس جو رهاڪو هو. 300 سالن بعد اها روڪ هٽائي وئي پر تيستائين ويلس جي ٻوليءَ جو جھجھو نڪسان چڪو هو. اڄ ويلس ۾ ان ٻوليءَ کي انگريزي جيڙها هڪ مليل آهي ۽ يوروپين يونيئن به ان ٻوليءَ کي جوڳي جاءِ ڏني وئي آهي پر ان جي باوجود رڳو 20 سيڪڙي ويلس جي رهاڪن کي ئي اها ٻولي اچي ٿي. فرانس ۾ به ساڳي ريت فرانسي ٻوليءَ جي مول ٻولي جي جاءِ ڏيئارڻ لاءِ ڪانون جو غلط استمعال ڪيو ويو. ڇا فرانسي ٻوليءَ جا لهجا ، ڇا فرانسي ٻوليءَ جو ڀيڻس ڪوٺائيندڙ ٻوليون سڀن کي نڪسان پڄائي ناسُ ڪيو ويو.
هندستان ۾ جيتوڻيڪ اسين پنهنجي انيڪتا تي فڪرُ ويٺا ڪيون پر هت به ٻوليءَ ڏانهن خاص ڪري ٿوڙائي واري ٻوليون ڏانهن اسانجو وهنوار ڪو فڪر ڪرڻ جيڙهو ناهي. جيتوڻيڪ يونيسڪو جي موجب فنا ٿيندڙ ٻوليون ۾ سنڌي ناهي پر ان سان سنڌيي تي ڪو خترو ڪو گھٽ نٿو ٿئي. انگريزي ويبسائين ايٿينلوڳ هندستان ۾ سنڌي بوليءَ بابت ويچار ڪجه هن ريت آهن
“Many Sindhis do not learn their traditional ethnic language. Mainly women and older adult speakers. Also use Hindi or other state language“.
هي بيانو ان ڳاله جي ساهد آهي ته گھٽ ۾ گھٽ هند ۾ سنڌي ٻولي سمٽجي پئي. دنيا ڀر ۾ هيئر ٻوليون جي سوگھو ڪرڻ جي ڪوايت پئي هلي. ڀلي اهو اميريڪا هجي، افريڪا هجي، يا يوروپ هجي پر اها به هڪ سچائي آهي ته اڙهن سرڪارن جي به ڪمي ناهي جيڪي ننڊن بوليون جا وروڌي آهي جنهن ۾ ڪي سرڪاريون به اچن ٿيون.
پر ان کان به وڏو سوال آهي ته ٻوليون جي فنا ٿيئڻ تي ايڙو هل ڇو؟ ڇو اسين ٻوليون جي فنا ٿيئڻ تي ايترو هل پيا ڪيون؟ ڇون نه اسين ٻوليون کي ڪنهن ڪدر ثقافت ريت پنهنجي راهه تي ٿا ڇڏئون ؟ ايئن به بنيادي طور ٻوليون ته رڳو ڳالهائڻ جو ئي هڪ ذريئو ئي آهن. پر ايئن ٿيندو نه پيو ڏسجي. ٻوليون کي سوگھو ڪرڻ جو تمام گھڻيون ڪوششيون پيو ڪيون وڃن. ٻوليون بچائڻ جو هڪ وڏو مقصد ان لاءِ اسانجو ڌيان پئي ڇڪايو آهي ڇا ڪاڻ ته ٻويون جي سڌي واٽِ انساني سوچ، انساني ثقافت توڙي انساني سڃاپ سان ٿيندي آهي. مثال جي ڳاله سنڌيءَ ۾ اٺ لاءِ 20 کن لفظ آهي. ساڳي ريت اتر ڪينيڊا جي ڏهي ٻوليون ۾ به برف لاءِ گھٽ ۾ گھٽ درجن کن لفظ آهي. پر هندي توڙي انگريزي ۾ ايڙها لفظ نه هجڻ سبب جڏهن ان ٻوليون جا ڳالهائندڙ هندي توڙي انگريزي ڏانهن جھوڪن ٿا ته لازمي طور پنهنجي ثقافت کان به پري تا ٿيندا وڃن. اهو ئي نه وري ڌاري ٻولي جو اصر به ان بولي ڳالهائندڙ تي پوي ٿو، جنهن کي نظرانداز نٿو ڪري سگھجي. سنڌين ۾ اهو ڏٺو ويو آهي ته جن گھرن ۾ انگريزي پئي ڳالهائجي تن تي انگريزي ثقافت جو به اسر پيو آهي جيئن سنڌي عاملن ۾ جام ڏٺو ويندو آهي.
جيڪر دين ڌرم جي ڳاله ڪجي ته ساڳيو ئي منظر پيو نظر ايندو. هندو سنسڪرت سان، اسلام عربي توڙي فارسي سان، پنجابي (گرمکي لپي ۾ ) سک ڌرم سان يا ڪرسچن ڌرم انگريزيءَ سان ڳنڏيل لڀندو. اهو چيو ويندو آهي اميريڪا ۾ گرجاگرن ۾ اڻ انگريزي ڳالهائندڙن کي ياتنائون تائين ڏنيون ويندو هئون انگريزي نه ڳالهائن تي. ان سڀن جو سبب آهي جي انساني سوچ ئي ڪجه ايئن آهي جي اسين ٻوليون ڏانهن ڇڪندا ويندا آهيون.
هندستان ۾ توڙي هندستان جي ٻاهر رهندڙ سنڌين ۾ اها سوچ ويٺل آهي ته ٻوليءَ کي به پر ثقافت کي سوگھو ڪجي. اسان مان هڪ وڏي تبعڪي جي ليکي جيڪر اسين ثقافت کي مانُ ڏئون ته ان ڳاله ۾ به ڪا به غلطي ناهي ڇاڪاڻ ته ان سان اسانجو مول مقصد ٿو پوري ٿي. جن کي اڙهي سوچ آهي سي سايد ان ڳاله کي وساري ويهندا آهن ته آخر اها ٻولي ئي آهي جيڪا اسان کي اسان کي مول سڃاڻپ تي ڏي. مثال جي ڳاله اسان اڄ به هندو پنجابي کان يڪنهن ڪدر وڌيڪ پنجابي سک پنجابي لڳندا آهن جيئن سنڌ ۾ رهندڙ سنڌي هند جي سنڌيين کان ڪنهن ڪدر گھڻو سنڌي لڳندو آهي.
هندستان ۾ اسين سنڌي جيڪا گٿي پڇاڙيءَ جي ستر سالن ۾ پيا سلجھائڻ جي ڪوشش پيا ڪيون سان آهي ته ڪيئن سنڌيءَ جي پڙهندڙن جي ڳڻپ وڌائينجي. پڇاڙيءَ جي 30 سالن کان هي مسئلو انتهائي اهم ٿي پيو آهي. چوڻ لاءِ ته ڪي ڪي جواب اسان وٽ هماشاه ئي تيار هوندا آهن مثلن صوبو ناهي، ڪنهن به خاص صوبي جي ٻولي سنڌي ناهي، سنڌي پڙهي ڪنهن به صوبي جون نوڪريون نٿيو ڪري سگھجن.
هڪ لڱي ڏسجي ته هندستان توڙي دنيا ڀر ۾ جتي جتي ٻولين مئون آهي، تن بوليون کي پنهنجا کسوسي الاڪا آهن. پر ان جي باوجود اهي ٻوليون فنا ٿيئن پيون. هندستان ۾ جنهن مهل سنڌي ٻولي تسليم ٿي تنهن مهل ڪنهنکي نه ڪونڪڻي ۽ نه ئي ميٿلي جي ياد آئي، اهو سڀ ان جي باوجود ته ان ٻويون جا پنهنجا پنهنجا کسوسي الاڪا ئي به پر هند جي سنڌين جي ڀيٽ ۾ ڳڻپ ۾ به وڌيڪ آهن. وري هندستان ۾ به اڙها صوبا آهن جتي ڌاري ٻولي ءَ جو راج آهي. مثلن ڪشمير جٿي اردو دفتري ٻولي آهي جڏهن ته ان ٻوليءَ جي به واٽ ڪشميري ٻولي ٿوڙي ثقافت سان نه جي برابر آهي. اسان سنڌين ۾ وري ايڙها به جام لڀندا جيڪي ورهانڱي جو روئڻ روئيندا جڏهن ته سنڌيءَ کي هندستان ۾ سنڌ کان به ڪنهن ڪدر وڌيڪ هڪ مليل آهن.
ٻوليون جو وڪاس ٿيئڻ ، اڳتي وڌڻ جو هڪ وڌو سبب آهي ان ٻوليءَ جو واهيپو. جيڪر سنڌ ۾ سنڌي جي ڳاله ڪجي ته هڪ وقط هوندو هو جڏهن پي ٽي وي ۾ هڪ اڌ ڪلاڪ جو پروگرام مس جيڙو نثر ٿيندو هو، پر اڄ سنڌ ۾ پنج پنج نجي چينيل آهن جن ۾ سنڌي نوجوان توڙي نوجوانيون سنڌي ٻوليءَ جي دم تي روزي پيا ڪمائن. اهو سڀ ان لاءِ ممڪن ٿيو جي سنڌين ۾ سنڌي لاءِ هب هو، چاه هئي.
هندستان ۾ هميشاه ئي ٻولي ٿوپڻ جو رواج لڳندو رهيو آهي. سنسڪرت جو پراڪرت تي، هندي تي هميشاه ئي اهو الزام پئي لڳو آهي ته اها ٻولي پئي ٿوپي وڃي. گھڻيون ٻوليون يقينن ڪي مسئلا ٿيون پيش ڪن پر ان جو سبب آهي ناهي ته ٿوڙائي وارن ٻوليون کي فنا ٿيئڻ ڏنجي. 25 ملڪل جو يوروپين يونيئن کي ڏسجي ته اتي به ساڳيا مثئلا آهن. سندن ۾ هڪ ٻولي نه هجڻ سبب ڪي مسئلا پيش ٿين ٿا پر هو انگريزيءَ کي هيڪلي ٻولي جي روپ ۾ قبول نٿا ڪن پر ٽرانسليشن ٽيڪناجي جي وڌ کان وڌ ايتبار ٿا ڪن جنهن سبب سندن ٻوليءَ توڙي ثقافت به مهفوج ٿي رهي.
هند ۾ جيڪڏهن ڏسجي تهسنڌي ٻوليءَ جي واڌاري جي نسبت ٻه اهم مسئلا آهن......
مادري ٻوليءَ جو غلط استمعال...اسين هند ۾ پنهنجي اولاد کي ڄائي سنڌي ڪون ٿا سيکارون پر ڪنهن ڪدر وڏي ٿيئڻ تي تي سيکارجي يا کڻي چئجي ته ٻار پنهنجي پاڻ ئي سکي ٿا وڃن. ان جو مطلب آهي ئي ٿيو ته سنڌي ٻار لاءَ هندي توڙي انگريزي سندس پهرين ٻولي آهي ۽ سنڌي ٻيئن يا ٽيهن ٻولي ٿي. ٻوليءَ جي ڄاڻون جو چوڻ آهي ته پهرين ٻوليءَ جو اسر ٻار تي تمام گھڻو ٿو ٿي. ڪچڇن ۽ سنڌين ۾ ايتي ئي وڏو فرڪ تو ٿئي. هو اڳواٽ ڪچڇي ٿا سکن ۽ پوءِ گجراتي توڙي ٻئي ڪا ڌاري ٻولي. پر اهو ڏسجي ٿو ته هو سڀ گجراتي اسڪولن ۾ پڙهڻ جي باوجود هو سٺي سنڌي (ڪچڇي) ٿا ڳالهائن جڏهن ته اسان جا ٻار ايئن ٿا سنڌي ڳالهائن جيئن ڪو اڻ سنڌي ٻار پئي ڳالهائندو. جيستائن اسين ان ڳاله کي نه سمجھنداسين تيستائين اسان جي ٻوليءِ جو حال ڪون سڌرڻ وارو آهي.
ٻوليءَ جي نسبت اسين ٻئي وڏي غلطي لپي جي نالي تي ڪئي. بدقسمتيءَ سان لپي بابت اسين ڪڏهن به پنهنجو ڏيان ٻوليءَ جو وجود تي ڪون رهيو آهي. هندو ته انگريزن جي ڏنهن به بيوس هئا. گھڻائي مسلمانن جي هئي جيڪي اڳي پوءِ پنهنجي ڳاله ته مڃائي ئي وٺي ها. وري انگريزن جي مهل جيڪر سنڌي هندو ديوناگري تي جِدِ ڪن ها ته سايد سنڌ ۾ سنڌي ٻوليءَ جو اهو حال ٿئي ها جيڪو ڪشمير ۾ ڪشميري ٻوليءَ جو ٿيو. صوبو هوندي به ٻولي ننڌڪڻي. يا اهو به ممڪن هو ته هندو هندي ڏانهن ۽ مسلمان اردو ڏانهن چڪيا وڃن ها. اها هڪ لپي ئي هئي جنهن سنڌي ٻوليءَ کي سگھ ڏني.
سنڌي هندن لاءِ سچ پچ مسئلا ورهانڱي کان پوءِ سامهو آيا آهن. لپي جي نسبت جيڪا غلطي سنڌي ۾ ڪئي وئي تنهن جي سڌارڻ جي بجاءَ هاٿيون ان غلطي تي فڪر ڪيو ويو. هڪ لڱي ڏسجي ته لپي جا مسئلا ته اچڻا ئي هئا. هندن ڪڏهن به عربي لپي کي ڪون قبول ڪيو هو پر انگريزن ان کي قبول ڪرائي. هند ۾ اچي جيڪر سنڌي بوليءَ جي لپي جي چونڊ ٻوليءِ جي جڙ کي ڌيان ۾ رکي ڪن ها ته ڪڏهن به عربي توڙي هيئر رومن سنڌي ٻولي جي لپي ٿيئن جي ويجھو به اچي ها. لپيون ته گجراتين توڙي مراٺين به مٽيون پر کين ڪا به تڪليف ڪون ٿي چاڪاڻ ته سندن ڪڏهن به پنهنجي ٻوليءَ جي نڄ لفظن تي سمجھوتو ڪون ڪيو. لپيءَ جي نسبت عربي لپيءَ جي همايتن جو چوڻ هو ته ان لپيءَ جي مدد سان اسين هندو سنڌي سنڌ توڙي سنڌي ٻوليءَ سان ڳنڊيل رهنداسين پر ان ڪوشش ۾ اسين پنهنجي ۾ ئي بيگانا ٿي پياسين. دراصل هندستان ۾ گھڻو تڻو ٻوليون ڦونيٽڪ يانعي ڌوني سور آهن جنهن سبب ٻولي لکڻ تمام گھڻي سهولي ٿيندي آهي ڇاڪان ته ٻولي جنهن ريت ڳالهائنجي ٿي ساڳي ريل لکجي به ٿي. ان ڳالهيون کي نظرانداز نٿو ڪري سگھجي. هند ۾ نوجوانن اها ڳاله به منجھائيندي آهي ته ائين ڇو ته ٻولي سنسڪرت جي ساک جي پر لکڻ عربي فارسي جيڙهو.......
ورهانڱي بعد اسين ان مسئلي کي ڪون نبري سگھاسين ڇاڪاڻ ته ديوناگري جا همايتن ديوناگري لپي کي هڪ نڄ هندو روپ پهرائڻ جي ڪوشش ۾ ان لپي جو جام نڪسان ڪيو. هو وساري ويٺا ته بوليو توڙي لپي کي ڪڏهن به هڪ خاص ڪوم جون نه ٿينديون آهن، ٻوليون ته رڳو عوام جون ٿينديون آهن ۽ جيڪر ڪنهن ٻولي کي دين ڌرم جو روپ ڏنو ويندو آهي ته ان جو به حال اهو ئي ٿيندو آهي جيڪو هندستان ۾ اردو جو ٿيو نه ته ورهاڱي کان اڳ ان تي هندو به فڪر ڪندا هئا ان جي ڀيٽ هندي سان ٿيندي هئي.
ٻوليءَ جي نسبت جيڪر سنڌي پنچايوتن جي ڪردار کي ڏسجي ته ان ۾ ڪون به شڪ ناهي ته پنچاتيون جو ڪردار تمام مهدود رجيو آهي. اهي تمظميون هميشاه ئي ساماجڪ سنسٿائون ئي ٿي رهيون آهن. سنڌ ۾ رهندي ڏيتي ليتي جا اگھ به پنچاتيون ئي پڪ ڪنديون هيون. ان کان سواءِ جھجھا سماجڪ مسئلا ان پنچاتيون جي دائيري ۾ به نبري ويندا هئا. ٻوليءَ جا مسئلا ڪڏهن پنچاتيو جي اجينڊي ۾ شامل ڪون هئا. هند ۾ لڏڻ اچڻ بعد به سنڌي پنچاتيون جي ڪردار ۾ ڪو به فيرو ڪون آيو. ان جو هڪ وڏو سبب اهو آهي جي ٻوليءَ جي لڙائي جي جميواري ليکڪن پنهنجي هٿن ۾ کئين، وري ان جي ڪا کوٽ به ڪون هئي. لڏي اچڻ جي يڪدم بعد اسان وٽ ليکن جي هڪ وڏي فهرست هئي. پر هينئر حالتيون بلڪل اُڀترا آهن. سنڌي ٻوليءِ توڙي سنڌي ساهتيه جو دائيرو تمام تڪڙو سُسي پيو. ايئن ته اڙهي منظرن جو انديشو لڳ ڀڳ ويه سالن اڳ کان ئي هو. ليکڪ جو به چوڻ هوندو هو ته جيترا ليکڪ اوترا پاٺڪ. ان جو هڪ وڏو سبب آهي سنڌي ٻولي توڙي ساهته نئين ٽهي جي واٽ چنجڻ. نه ته هند ۾ لڏي آيل سنڌي ٻوليءِ جي نسبت جاکڙو ڪو گھٽ ڪون ڪيو. بمبئي ۾ جتي جتي سنڌين نوڪري ڪئي اتي سنڌين پنهنجيون سنسٿائون بربا ڪئي ۽ سال ۾ هڪ هڪ ڀيڙي هڪ رسالو شايع ڪندا هئا جنهن سنڌي ليکڪ پارا لکيل ادب شايع ڪيو ويندو هو ، پر وقط سان اها روايت به بند ٿي وئي ۽ ٻولي سان عوام جو کتم ٿيندو ويو.
ٻوليءَ جي نسبت سنڌي سنستائون (سنڌي پنچاتيون کان سواءِ) ۾ هوريا هوريان پنهنجي پاڻ ۾ ٿي رهنجي ويو آهن. ان ۾ هيئر نئين ٽيهي جو بدلائو لڳ ڀڳ نه جي برابر ٿيو آهي.. پر اڙهي ڳاله سنڌي پنچاتيون سان ڪون ٿي. سنڌي پنچاتيون ۾ هيئر ۾ نئين ٽيهي ڳنڊيل آهي پر مشڪل اها آهي ته ان ۾ ٻولي عايب ناهي. هو گھڻو تڻو پنهنجو ڪم هندي توڙي انگريزي ۾ هلاين. وري ڪٿي ڪٿي سنڌي رسالا (ديوناگري ۾ ) شايع ڪن به ته سندن ٻولي هندي وڌيڪ ۽ سنڌي گھٽ پئي لڳندي آهي.
ٻوليون ڪڏهن به ليکڪن جي دم تي پنهنجو وجود ڪون ٿيون ڪايم ڌايم رکي سگھن . ٻوليءَ لاءِ اهو تمام ضروري آهي ته ان ۾ عوام جي هڪ اهم هصيداري هجي، نه ته سنڌي جو حال به سنسڪرت واڱر هڪ مئل ٻولي وارو ئي ٿيندو جيڪا رڳو ڪاليجن ۽ ڪتابن ۾ ئي پڙهي ويندي. ٻوليون جي سگھ، ٻوليون جو نئي توڙي پراني زماني جو ٿيئڻ رڳو رڳو ان ٻولي جي واهيپي تي دارومدار رکي ٿو. واهپو آهي ته ٻولي جنداه آهي واهيپو ناهي ته موئل آهي.
هند ۾ سنڌي ٻوليءَ کي جيڪر پنهنجي پيرن تي بيهائڻو آهي ته ٻوليءَ جي نسبت اڪادميون ۽ سنڌي پنچاتيون کي هڪ پليٽفارم تي اچڻو پوندو. ان جو هيڪلو وڏو سبب اهو آهي جي سنڌي اڪادميون کي سنڌي ٻوليءَ جو واهپو وڌائڻو آهي نه ته ٻولي جيڪا هند ۾ سُسي پئي سو هاٿيون سُسندي رهندي ۽ پنچاتيون جيڪي گھڻو تڻو ثقافت سان ڳنڏيل آهن سي سنڌي ٻولي کان سواءَ ڌاري ٻوليءَ جي استمعال سبب پنهنجي ڌار سُڃاڻپ کي ڪايم دايم ڪون رکي سگھندي.
پڇاڙي ءَ ۾ مان ڪي سجھاو رکڻ چاهندس جيڪي جيڪر عمل ۾ آندا ويا ته ممڪن آهي ته ٻولي جي واڌاري ۾ اهم ڪردار ادا ڪندا.
· سنڌي اڪادميون توڙي پنچاتيون ۾ ديوناگري سنڌي جو استمعال گھڻي ۾ گھڻو ٿئي جيئن لپي سبب اسين به حصن نه ونڊيل هجوئون.
· صوبي جي سنڌي اڪادميون ۾ پنچاتيون جي نوجوانن ڪاروڪن کي جاءِ ڏني وڃي جيئن سنڌي ٻولي جي واڌاري جي سسبت هو به پنهنجا وچار رکي سگھن
· سنڌي اڪادميون پارا مالي مدد سان شايع ٿيندڙ ڪتابن جو هڪ وڏو حصو ديوناگري ۾ شايع ڪيو وڃي،
· سنڌي ساهتيه جي ڊجٽلاجيشن ٿئي، جيئن سنڌي ٻولي توڙي ساهتيه جي پهچ مولڪ توڙي دنيا جي ڪنڊ ڪُرچ تائين ٿئي.
· سنڌي اڪادميون عربي سنڌي توڙي ديوناگري سنڌي ۾ مٽ سٽ ڪرڻ جو سافٽويئر تيار ڪرڻ لاءِ ذور ڀرن جيئن هندي اردو ۾ آهي جيئن اسين هند سنڌ جا سنڌي هڪ ٻئي جي ساهتيه جي واجھو اچي سگھون.
· سنڌي ۾ آنلائين ڊڪٽشنري جي ايجاد ڪئي وڃي جيئن جدا جدا ڀارتيه ٻوليون ۾ آهي جنهن جي مدد سان نوجونن کي سنڌي لڳڻ ۾ مدد ملي
· هڪ سنڌي پورٽل تيار ڪئي وڃي جنهن ۾ سنڌي ٻوليءَ توڙي سنڌين بابت ڄاڻ ملي. هڪ قومي ٻوليءَ هئڻ جي ناتي سنڌي کي جھجھا حڪ مليل آهي پر چو ته اسان کي ان جي ڄاڻ ناهي سو اسين ان جو پوري فائدو ڪو ٿا ماڻي سگھوئون.
